Podstawa prawna obowiązków i praw pracownika
Zarówno pracownik, jak i pracodawca mają swoje obowiązki i prawa. Pracownik podejmując pracę zobowiązuje się do wykonywania określonych obowiązków, ale także nabywa uprawnienia do określonych świadczeń, świadczeń itp. Pracodawca przyjmuje na siebie określone obowiązki wobec osoby zatrudnionej, ale także (podobnie jak pracownik) ma swoje prawa i przywileje.
Chcesz dowiedzieć się więcej o prawach i obowiązkach pracownika i pracodawcy? Przeczytaj nasz artykuł!
Jakie są obowiązki pracownika?
Artykuł 100 Kodeksu pracy określa obowiązki pracownika.
Do podstawowych obowiązków pracownika należy sumienne i sumienne wykonywanie swojej pracy oraz wykonywanie poleceń przełożonych, które mają charakter służbowy i są zgodne z przepisami prawa lub umową o pracę.
Ponadto pracownik powinien przestrzegać regulaminu pracy, porządku panującego w zakładzie pracy, przepisów przeciwpożarowych, przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przestrzegać ustalonego w zakładzie pracy czasu pracy, także określonego w zawartej umowie, dbać o dobro zakładu pracy i chronić jego mienie, zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, przestrzegać zasad współżycia społecznego oraz przestrzegać tajemnicy określonej odrębnymi przepisami.
Prawa pracownicze
Przejdźmy teraz do czegoś przyjemniejszego dla pracowników, czyli skupmy się tym razem na prawach.
Kodeks pracy stanowi, że pracownik ma prawo do:
- swobodnie wybrana praca,
- godziwe wynagrodzenie za wykonywaną pracę oraz wynagrodzenie w okresie wypowiedzenia,
- urlop wypoczynkowy i rodzicielski, macierzyński, rodzicielski i inny związany z opieką nad dzieckiem,
- przerwy w pracy,
- powrót do pracy po urlopie bezpłatnym,
- bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz powstrzymywanie się od pracy, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stwarzają zagrożenie dla zdrowia i/lub życia pracownika lub innych osób,
- powstrzymywania się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej.
Ponadto pracownik ma prawo do równego traktowania w zakresie równego wykonywania tych samych obowiązków, warunków zatrudnienia, awansu, dostępu do szkoleń umożliwiających podnoszenie kwalifikacji zawodowych, nawiązywania i rozwiązywania stosunku pracy, bez względu na wiek, płeć, rasę , narodowość, pochodzenie etniczne. , wyznanie, niepełnosprawność, przekonania polityczne, wyznanie, orientację seksualną, przynależność związkową, zatrudnienie w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy, na czas określony lub nieokreślony.
Dodatkowo Konstytucja przyznaje pracownikom prawo do zrzeszania się w związki zawodowe, swobodę wyboru miejsca pracy i zawodu oraz, podobnie jak Kodeks pracy, bezpieczne i higieniczne warunki pracy.
Prawa pracownicze w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy
Pracownik może powstrzymać się od wykonywania określonej pracy, jeżeli jej warunki nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i bezpośrednio zagrażają jego zdrowiu i życiu lub wykonywana praca stwarza zagrożenie dla innych osób.
Pracownik może opuścić miejsce zagrożenia, jeżeli powstrzymanie się od pracy nie usunie zagrożenia.
Pracownik ma prawo odstąpić od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej, jeżeli jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i/lub stwarza zagrożenie dla innych osób.
Przepisy powyższe nie dotyczą pracownika, którego obowiązkiem wynikającym z pracy jest ratowanie życia lub mienia.
Podjęcie innej pracy – czy to możliwe?
Przepisy prawa stanowią, że pracodawca nie może zabronić pracownikowi pozostawania w stosunku pracy jednocześnie z nim i innym pracodawcą. Ponadto nie może zabraniać jednoczesnego pozostawania w stosunku prawnym innym niż stosunek pracy stanowiący podstawę świadczenia pracy, np. umowa zlecenie.
Od powyższej reguły istnieją jednak dwa wyjątki.
Pierwszym wyjątkiem jest sytuacja, w której odrębne przepisy ustanawiają ograniczenia w podejmowaniu innej pracy zarobkowej.
Drugi przypadek dotyczy zawarcia umowy o zakazie konkurencji pomiędzy pracodawcą a pracownikiem.
Prowadzenie działalności konkurencyjnej
Jeśli zaś chodzi o zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej w stosunku do pracodawcy, to może on być egzekwowany jedynie w przypadku podpisania porozumienia w tej sprawie.
Zakaz może obowiązywać w trakcie zatrudnienia pracownika, ale także po jego ustaniu.
Umowa musi zostać zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Umowa obejmuje zakres niepodjęcia działalności, który strony ustalają w umowie. Podpisanie takiej umowy oznacza zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej w stosunku do pracodawcy oraz zatrudniania w jakiejkolwiek formie u podmiotu prowadzącego działalność konkurencyjną.
Pracodawca, który poniósł szkodę w wyniku naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji przewidzianego w umowie, może dochodzić od pracownika naprawienia szkody. Stanowi to także podstawę do rozwiązania umowy o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia.
Jak już wspomniano, umowa może obejmować także okres po ustaniu stosunku pracy, np. gdy pracownik miał dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. Po podpisaniu takiej umowy pracownik nie może podejmować żadnej działalności gospodarczej konkurencyjnej w stosunku do poprzedniego pracodawcy ani podejmować żadnej formy zatrudnienia w podmiocie prowadzącym taką działalność.
Obowiązki pracodawcy wobec pracowników
Pracodawca ma wiele obowiązków wobec pracownika, które reguluje prawo. Przeczytaj, jakie obowiązki ma pracodawca.
Pracodawca ma obowiązek:
- informować pracowników o zakresie obowiązków, podstawowych uprawnieniach, zapoznawać ich ze sposobem wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach,
- zapewnić pracownikom pełne wykorzystanie czasu pracy oraz osiągnięcie wydajności i jakości pracy,
- zapewnienie bezpieczeństwa pracowników; zapewnienie higienicznych i bezpiecznych warunków pracy oraz systematyczne szkolenia pracowników w tym zakresie,
- organizować pracę tak, aby jej obciążenie było jak najmniejsze,
- przeciwdziałać dyskryminacji w zatrudnieniu i mobbingowi,
- płacić wynagrodzenie w prawidłowej wysokości i terminowo,
- wspierać podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracowników,
- zapewnić pracownikom podejmującym pracę po ukończeniu szkoły zawodowej lub uczelni warunki sprzyjające przystosowaniu się do prawidłowego wykonywania pracy,
- stosować obiektywne i sprawiedliwe kryteria oceny pracowników i wyników ich pracy,
- zaspokajać potrzeby socjalne pracowników w ramach dostępnych środków
- prowadzić i przechowywać dokumentację pracowniczą w formie elektronicznej lub papierowej,
- przechowywać dokumentację pracowniczą w sposób zapewniający jej poufność, kompletność, integralność i dostępność, w warunkach niepowodujących ryzyka uszkodzenia lub zniszczenia przez okres zatrudnienia oraz przez 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym pracownik stosunek pracy został rozwiązany lub wygasł, chyba że odrębne przepisy przewidują dłuższy okres przechowywania dokumentacji pracowniczej,
- wpływają na właściwe kształtowanie zasad współżycia społecznego w miejscu pracy.
Prawa pracodawcy
Jak wspomniano, pracodawca również ma swoje prawa.
Pracodawca ma prawo:
- zarządzanie procesem pracy pracownika i rozliczanie go z wyników pracy,
- egzekwowanie od pracownika: wywiązywania się z obowiązku sumiennego i rzetelnego wykonywania pracy, przestrzegania przepisów pracy, czasu pracy, przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów przeciwpożarowych, dbałości o dobro zakładu pracy i ochronę mienia zakładu , zachowania tajemnicy informacji, stosowania zasad współżycia społecznego,
- nałożenie na pracownika kar dyscyplinarnych (upomnienie, nagana lub kara pieniężna), ale także przyznanie pracownikowi nagród i wyróżnień,
- powierzanie pracownikowi innych zadań na czas przestoju, za który przysługuje mu wynagrodzenie,
- polecenie pracownikowi pracy w godzinach nadliczbowych w okolicznościach związanych z koniecznością przeprowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia i zdrowia, mienia, środowiska lub usunięcia awarii,
- równoważenie pracy w godzinach nadliczbowych czasem wolnym,
- odwołanie pracownika z urlopu wypoczynkowego (w okolicznościach, które nie były przewidziane w chwili rozpoczęcia urlopu) lub przesunięcie terminu urlopu (jeżeli nieobecność pracownika spowodowałaby poważne zakłócenia w procesie pracy),
- udzielenie pracownikowi urlopu bezpłatnego,
- dokonywanie potrąceń z wynagrodzenia pracownika określonych kwot pieniężnych, np. na świadczenia alimentacyjne, kary pieniężne itp.,
- kontrolowanie poczty służbowej, zgodnie z zasadami określonymi w prawie pracy,
- przyznanie dodatkowych świadczeń pracownikowi podnoszącemu swoje kwalifikacje zawodowe.
Rozwiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy
Po rozwiązaniu lub wygaśnięciu stosunku pracy pracodawca jest obowiązany wydać pracownikowi świadectwo pracy w dniu rozwiązania stosunku pracy, jeżeli w terminie 7 dni od dnia rozwiązania stosunku pracy nie zamierza nawiązać z pracownikiem kolejnego stosunku pracy. daty rozwiązania lub wygaśnięcia poprzedniego. Jeżeli wydanie takiego zaświadczenia pracownikowi lub osobie przez niego upoważnionej w tym terminie nie jest możliwe, pracodawca jest obowiązany przesłać zaświadczenie w terminie 7 dni od upływu tego terminu za pośrednictwem operatora pocztowego (w rozumieniu art. Ustawa z dnia 23 listopada 2012 r. – Ustawa drogą pocztową, Dz. U. z 2022 r., poz. 896) lub doręczyć je w inny sposób.
Świadectwo pracy obejmuje okres lub okresy zatrudnienia, na które nie zostało jeszcze wydane świadectwo pracy.
Jeżeli w terminie 7 dni od dnia rozwiązania lub wygaśnięcia poprzedniego stosunku pracy z tym samym pracownikiem zostanie nawiązany kolejny stosunek pracy, pracodawca ma obowiązek wydać pracownikowi zaświadczenie wyłącznie na jego wniosek, który powinien zostać złożony w formie papierowej lub elektronicznej formularz. Wniosek ten można złożyć w każdym czasie i dotyczy on wydania świadectwa pracy odnoszącego się do poprzedniego okresu zatrudnienia lub wszystkich okresów zatrudnienia, za które dotychczas nie zostało wydane świadectwo pracy. Pracodawca powinien wystawić takie zaświadczenie w terminie 7 dni od dnia złożenia wniosku.
Wydanie świadectwa pracy nie może być uzależnione od uprzedniego porozumienia się pracodawcy z pracownikiem.
Prawo do odpoczynku: urlopy i przerwy w pracy
Pracownik ma prawo do corocznego płatnego, nieprzerwanego urlopu wypoczynkowego. Pracownik nie może zrzec się prawa do urlopu.
Wymiar urlopu pracownika wynosi (w pełnym wymiarze czasu pracy):
- 20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat
- 26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony 10 lat i dłużej
Wymiar urlopu dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy danego pracownika. Częściowy dzień urlopu zaokrągla się w górę do pełnego dnia.
Do okresu zatrudnienia wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia, bez względu na przerwy w zatrudnieniu oraz sposób rozwiązania poprzednich stosunków pracy.
Jeżeli pracownik pozostaje jednocześnie w dwóch lub więcej stosunkach pracy, dolicza się okres poprzedniego nie zakończonego zatrudnienia w części przypadającej przed drugim lub jednym z kolejnych stosunków pracy.
Do okresu pracy zalicza się także wykonanie:
- zasadnicza lub równorzędna szkoła zawodowa – czas trwania nauki przewidziany programem nauczania, nie dłuższy jednak niż 3 lata,
- średnia szkoła zawodowa – czas trwania nauki przewidziany programem nauczania, nie dłuższy jednak niż 5 lat,
- średnia szkoła zawodowa dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych – 5 lat,
- wykształcenie średnie ogólnokształcące – 4 lata,
- szkoła policealna – 6 lat,
- wykształcenie wyższe – 8 lat.
Okresów studiów nie można sumować.
Jeżeli pracownik zakończył naukę i był jednocześnie zatrudniony, do okresu zatrudnienia zalicza się albo okres zatrudnienia, w którym odbyło się kształcenie, albo okres nauki, w zależności od tego, co jest dla pracownika korzystniejsze.
—
Szukasz pracy w sprzedaży?
- Oferty pracy dostosowane do Twoich potrzeb.
- Dostęp online do Twojego aktualnego CV.
- Dostęp do statystyk ofert pracy, o które aplikowałeś.
